Raila Amolo Odinga, aliyejulikana kwa majina ya utani kama Baba, Agwambo, na Tinga, alikuwa mmoja wa viongozi mashuhuri zaidi wa kisiasa katika historia ya Kenya. Majina haya hayakuwa tu alama za mapenzi ya wafuasi wake, bali pia yalibeba maana ya kina kuhusu nafasi yake katika siasa za taifa.
“Baba” lilimfanya aonekane kama mlezi wa demokrasia na matumaini ya kizazi kipya, hasa kwa vijana waliotamani mabadiliko.
“Agwambo”, jina la kijaluo linalomaanisha mtu wa ajabu au mwenye uwezo wa kipekee, lilimpa taswira ya kiongozi asiyeweza kutabirika, mwenye mvuto wa kipekee na anayevutia hisia kali, hasa wakati wa kampeni na maandamano.
“Tinga”, likimaanisha trakta, lilimfananisha na chombo chenye nguvu kisichozuilika, hasa alipokuwa akiongoza harakati za mageuzi, akivunja vizingiti vya kisiasa kwa msukumo wa wananchi.
Raila alizaliwa tarehe 7 Januari 1945 katika eneo la Maseno, Kaunti ya Kisumu. Alikuwa mtoto wa Jaramogi Oginga Odinga, Makamu wa Rais wa kwanza wa Kenya na mmoja wa waasisi wa taifa. Raila alisomea uhandisi wa mitambo katika Chuo Kikuu cha Magdeburg nchini Ujerumani Mashariki, ambako alijifunza nidhamu, falsafa ya kijamaa, na ujasiri wa kisiasa. Alirejea Kenya akiwa na maono ya mabadiliko, akianzisha kampuni ya Spectre International na baadaye kuingia katika siasa, akifuata nyayo za baba yake kwa msukumo wa haki na usawa.
Safari yake ya kisiasa ilianza kwa misukosuko, ikiwemo kufungwa jela mara kadhaa kwa kupinga utawala wa chama kimoja. Mnamo 1982, alihusishwa na jaribio la mapinduzi dhidi ya serikali ya Moi na kufungwa bila kufikishwa mahakamani kwa miaka sita. Alipofunguliwa, aliendelea kupigania demokrasia ya vyama vingi, akishirikiana na viongozi kama Kenneth Matiba na Charles Rubia. Raila alihatarisha maisha yake kwa kuongoza maandamano, mikutano ya hadhara, na kampeni za mageuzi, akisisitiza kuwa Kenya inahitaji katiba mpya, utawala wa sheria, na haki za binadamu.
Katika kipindi cha zaidi ya miaka 40, Raila aligombea urais mara tano—1997, 2007, 2013, 2017, na 2022—na ingawa hakuwahi kushinda, alibaki kuwa sauti ya upinzani thabiti na mshauri wa taifa. Kila uchaguzi uliomkataa ulizua mjadala wa kitaifa kuhusu haki ya uchaguzi, uwazi wa Tume ya Uchaguzi, na nafasi ya upinzani katika ujenzi wa taifa. Raila alijijenga kama kiongozi wa matumaini, akiwakilisha mamilioni ya Wakenya waliotamani mabadiliko ya kiutawala, kiuchumi, na kijamii. Alijulikana kwa kauli zenye msisimko, maandamano ya amani, na uwezo wa kuhamasisha umma kwa njia ya kipekee.
Baadaye Raila aliteuliwa kuwa Waziri Mkuu wa Kenya kati ya mwaka 2008 na 2013, kufuatia makubaliano ya kisiasa baada ya machafuko ya uchaguzi wa 2007. Serikali ya muungano wa kitaifa ilianzishwa kupitia upatanishi wa Kofi Annan, na Raila alipewa nafasi ya kuongoza mageuzi ya kiutawala. Katika kipindi hicho, alisimamia mchakato wa kuandika Katiba mpya ya mwaka 2010, akihimiza uwajibikaji wa serikali, ugatuzi wa mamlaka, na usawa wa kijinsia. Alijenga ushawishi wa kitaifa na kimataifa kama kiongozi wa mageuzi na mshirika wa maendeleo.
Mbali na siasa za ndani, Raila alikuwa mpan-Africanist aliyeamini katika umoja wa bara la Afrika. Mnamo 2018, aliteuliwa na Umoja wa Afrika kama Mjumbe Maalum wa miundombinu barani, jukumu alilolitekeleza kwa bidii kwa kuhimiza uunganishaji wa bara kupitia barabara, reli, na nishati. Alihudhuria mikutano ya kimataifa, akizungumza kwa niaba ya Afrika kuhusu masuala ya mabadiliko ya tabianchi, usawa wa kiuchumi, na amani ya kikanda. Raila aliheshimika kama sauti ya Afrika, akiwakilisha bara kwa msimamo wa haki na maendeleo jumuishi.
Raila alifariki dunia tarehe 15 Oktoba 2025 mjini Kochi, India, alipokuwa akipokea matibabu. Kifo chake kilisababisha wimbi la maombolezo kutoka kwa viongozi wa kitaifa na kimataifa, wakimtaja kama nguzo ya demokrasia, kiongozi wa matumaini, na mshauri wa kizazi kipya. Rais William Ruto alimpongeza kwa mchango wake wa kihistoria, akisema: “Your place in history is engraved.” Viongozi wa upinzani, mashirika ya kiraia, na wananchi walikusanyika kwa maombolezo ya kitaifa, wakimtaja Raila kama “Baba wa Taifa la Mageuzi.”
Taifa la Kenya limepoteza mmoja wa mashujaa wake wakuu, na bara la Afrika limepoteza sauti ya haki na maendeleo. Urithi wake utaendelea kuishi kupitia katiba ya 2010, mageuzi ya utawala, na kizazi kipya cha viongozi aliowalea.
Mnamo 2025, Raila alishirikiana na Rais Ruto kuunda Broad-Based Government—muungano wa kitaifa uliolenga kuunganisha vyama, taasisi, na wananchi kwa ajili ya mageuzi ya kiuchumi na utawala bora.
Hii ilikuwa hatua ya mwisho ya maridhiano ya kisiasa ya Raila, akihitimisha safari yake kama mshauri wa taifa na mjenzi wa umoja wa kitaifa.
