Ualbino, unaosababishwa na ukosefu wa melanini, rangi ya ngozi, nywele na macho, ni tatizo la kimaumbile ambalo huathiri mamia kwa maelfu ya watu duniani kote, hasa barani Afrika.

Ualbino ni nini?

Ualbino ni hitilafu ya kijeni inayotokana na mabadiliko ya jeni ambayo huathiri kiasi cha melanini mwilini na hivyo kuathiri mtu kukosa kuwa na rangi, au kukosa rangi ya ngozi na nywele.

Kwa wale ambao macho yao yameathiriwa, inayojulikana kama albinism ya macho, mishipa ya damu inaweza kuonekana kupitia iris, na kufanya macho kuonekana mekundu.

Kutokuwepo kwa melanini huifanya ngozi kuwa rahisi sana kuathirika na mwanga wa jua, hivyo kuwafanya watu wenye ualbino kuwa katika hatari kubwa ya kupata saratani ya ngozi.

Pia huathiri ukuaji wa mishipa ya macho, ambayo ina maana kwamba uwezo wa kuona kwa watu wenye ualbino huharibika.

Je, ni ugonjwa?

Ualbino ni ugonjwa wa kurithi ambao mara nyingi hudhaniwa kimakosa kuwa ni ugonjwa, jambo linalochangia ubaguzi kwa watu walioathirika.

Chini ya The Same Sun (UTSS), chama kinachofanya kazi kupambana na ubaguzi kinaelezea ualbino kama “hali adimu ya kijeni.”

Watu wenye ualbino wanahitaji ulinzi wa hali ya juu dhidi ya mwanga wa jua kwa kutumia kinga kali ya jua, kofia, miwani ya jua na mavazi ya kujikinga.

Kwa ujumla wanahitaji miwani ili waweze kuona vyema.

Mashirika ya afya yanarejelea utumizi wa “watu wanaoishi na ualbino” badala ya “albino” lakini baadhi ya vyama vinapendelea kupunguza matumizi ya neno “albinism” ambalo linatokana na lugha ya Kilatini “albus”

Badala yake hutumia ‘amelanism’ au ‘amelanistic’ — kukosa melanini.

Ni watu wangapi walioathirika?

Ualbino hutokea kati ya watu duniani kote.

Kulingana na Taasisi ya Kitaifa ya Afya ya Marekani (NIH), karibu mtu mmoja kati ya 20,000 huzaliwa na ualbino, ambayo inaweza kuwa sawa na watu 400,000 kati ya watu bilioni 7.9 duniani.

Afrika ina matukio mengi ya ualbino, inakadiriwa kuwa takriban mtu mmoja kati ya 5,000 na mmoja kati ya wakazi 15,000 ana ualbino.

Idadi kubwa ya watu wenye ualbino inaaminika kuwa nchini Tanzania, ikiwa na takriban mtu mmoja kati ya 1,400 aliyezaliwa na ugonjwa huo.

Kwa nini ubaguzi?

Watu wenye ualbino mara nyingi hunyanyapaliwa kutokana na muonekano wao lakini ni barani Afrika ambako wanakumbana na ubaguzi na ukatili mbaya zaidi kutokana na eti wana nguvu za kichawi.

Katika utafiti wa mwaka 2013, UTSS iligundua imani potofu kuhusu ualbino inasukumwa na waganga wa kienyeji, huku moja ya hatari zaidi ikiwa ni imani kwamba kutumia viungo vya watu wenye ualbino kwenye dawa kunaweza kumletea mtumiaji bahati nzuri.

Nani analengwa?

Mnamo Julai 2021, mtaalamu wa Umoja wa Mataifa kuhusu ualbino, wakili wa Nigeria Ikponwosa Ero, alielezea wasiwasi wake kuhusu ongezeko kubwa la visa vya watu wenye ualbino kuuawa au kushambuliwa kwa ajili ya sehemu zao za mwili.

“Cha kusikitisha zaidi bado wengi wa waathiriwa ni watoto,” aliongeza.

Ripoti ya UNHCR ilipata ushahidi wa “zaidi ya kesi 200 za unyanyasaji wa kitamaduni dhidi ya watu wenye ualbino kati ya 2000 na 2013.”

UTSS, ambayo imekuwa na visa vya mashambulizi dhidi ya watu wenye ualbino barani Afrika, inaziweka Burundi, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo, Malawi, Msumbiji na Tanzania kuwa nchi ambako mashambulizi hayo yamekithiri.

Katika kisa cha kushangaza cha hivi majuzi, mwili uliokuwa umekatwa wa mtoto wa miaka minne ulipatikana mwezi Februari kaskazini mashariki mwa Burundi katika kisa kinachoaminika kuhusishwa na biashara haramu ya viungo vya mwili na nchi jirani ya Tanzania.