Kenya ilijikuta ikitumbukia katika hali ya sintofahamu kufuatia siku ya machafuko na ghasia mbaya ambazo hazijawahi kushuhudiwa, na baada ya wabunge kupitisha viwango vya kodi ambavyo havikupendwa na watu wengi vilivyosababisha waandamanaji kulivamia bunge.
Je, nguvu ya kiuchumi ya nchi hii ya Afrika Mashariki ilifikiaje hatua hii na nini kinatokea sasa?
– Nini kimetokea? –
Mgomo wa kitaifa wa Jumanne wa kupinga nyongeza ya ushuru ulianza kwa amani, huku wengi wao wakiwa vijana waandamanaji wakiandamana kote nchini, kama walivyofanya wiki iliyopita.
Lakini mvutano baadaye ulitanda katika mji mkuu Nairobi huku maafisa wakifyatua risasi kwa umati wa watu waliokuwa wakiandamana kuelekea bungeni, ambako wabunge walikuwa wakijadili mswada wa fedha uliokuwa na mapendekezo ya kodi.
Waandamanaji kisha walivunja vizuizi vya polisi, na kuingia katika majengo ya bunge na kuharibu.
Tume ya Kitaifa ya Haki za Kibinadamu ya Kenya inayofadhiliwa na serikali ilisema kuwa imerekodi vifo 22, na kuahidi uchunguzi.
Afisa katika Hospitali ya Kitaifa ya Kenyatta jijini Nairobi alisema Jumatano kwamba ilikuwa ikiwatibu “watu 160… baadhi yao wakiwa na majeraha ya kawaida na wengine wakiwa na majeraha ya risasi”.
Uporaji pia ulifanyika Nairobi na kaunti zingine, huku majengo yakichomwa moto katika mji wa Bonde la Ufa Eldoret, ngome ya Rais William Ruto.
– Ni nini kilisababisha hadi kufikia hatua hii? –
Wakenya wengi wamechanganyikiwa sana na serikali huku wakihangaika na mzozo wa gharama ya maisha — ambao waandamanaji wanasema kupanda huko kutazidisha tu.
Pendekezo la awali la serikali la ununuzi wa mkate wa ushuru na umiliki wa gari lilizua kilio miongoni mwa vijana, Gen-Z Wakenya, ambao walianzisha vuguvugu lililopewa jina la “Occupy Parliament” wiki jana.
Maandamano yao — yaliyopangwa yalisalia kwa amani huku yakiwavutia watu wengi zaidi, wakiwemo Wakenya wazee, ambao baadhi yao walijitokeza kwenye mkutano wa Alhamisi na watoto wao.
Serikali iliondoa baadhi ya nyongeza za ushuru lakini waandamanaji wanasema hawatatulia isipokuwa kuondoa mswada huo kikamilifu.
Andrew Smith, Mchambuzi Mwandamizi wa Afrika katika kampuni ya kijasusi ya Verisk Maplecroft, alisema Ruto “amehukumu vibaya kiasi cha hasira miongoni mwa watu kuhusu nyongeza ya kodi na hali ya kimsingi ya kijamii na kiuchumi”.
“Waandamanaji wengi pia wamesikitishwa sana na Ruto, ambaye aliingia mamlakani 2022 akiahidi kupunguza gharama za maisha na amefanya kinyume kabisa.”
Serikali ya Ruto inasema ongezeko hilo ni muhimu ili kupunguza utegemezi wa deni la nje — ambalo linafikia takriban shilingi trilioni 10 — karibu asilimia 70 ya Pato la Taifa.
Kenya iko chini ya shinikizo kutoka kwa IMF kupunguza deni lake na kuongeza mapato.
– Nini kinatokea sasa? –
Haijabainika hatua inayofuata ya Ruto inaweza kuwa nini.
Lakini waandamanaji waliahidi kuendelea kuandamana, huku wakipanga kuvaa nguo nyeupe kwa ajili ya watu wote waliopoteza maisha kwenye maandamano
“Huwezi kuua sisi sote.”
Baada ya kurudishwa kidogo kwa baadhi ya safari wiki iliyopita , Ruto hatoi makubaliano zaidi.
Akihutubia mkutano wa waandishi wa habari usiku wa kuamkia Jumanne, alifananisha baadhi ya waandamanaji na wahalifu, akionya kwamba atakabiliana na “vurugu na machafuko”.
Mamlaka imetuma wanajeshi kukabiliana na kile wanachoelezea kama “dharura ya usalama”.
Mchambuzi Smith alisema kutumwa huko “kunaweza kupunguza maandamano, au kunaweza kuona viwango vya juu zaidi vya ghasia na maandamano yakienea katika maeneo mengine ya nchi.”
Siku ya Jumanne, machafuko yalipozuka nje, bunge lilipitisha mswada tata wenye nyongeza ya ushuru, ambao lazima utiwe saini na Ruto ili kuwa sheria.
“Ruto bado ana njia ya kutoka kwa hali hiyo kwa kukataa kutia saini mswada huo na kuurudisha bungeni,” Smith alisema.
Lakini muswada mpya ungechukua miezi mingi kuunda, aliongeza.
Huku hatua za ushuru zikitarajiwa kuanza Julai 1, mwanzo wa mwaka wa kifedha wa Kenya, wakati hauko upande wa Ruto.
