Rais wa Kenya William Ruto aliapa kuchukua msimamo mkali dhidi ya “vurugu na machafuko” yaliyotokea siku ya Jumanne, baada ya maandamano ya kupinga mapendekezo ya serikali yake ya kupandisha ushuru kuwa mbaya na waandamanaji kulivamia bunge.

Maandamano mengi yaliyoongozwa na vijana yalikuwa ya amani kwa kiasi kikubwa katika wiki iliyopita lakini machafuko yalizuka jijini Nairobi siku ya Jumanne, huku umati wa watu wakiwarushia mawe polisi, kusukuma vizuizi na kuingia katika viwanja vya bunge.

Wanajeshi wametumwa kusaidia polisi waliofyatua vitoa machozi, maji ya kuwasha, risasi za moto.

Watu zaidi ya 10 walipigwa risasi na kuuawa huku zaidi ya 31 walijeruhiwa, hii ni kwa mujibu wa  mashirika kadhaa yasiyo ya kiserikali ikiwemo Amnesty Kenya yaliripoti katika taarifa ya pamoja.

“Tutatoa jibu kamili, mwafaka na la haraka kwa matukio ya uhaini ya leo,” Ruto aliwambia wanahabari jijini Nairobi jana Jumanne, akisema maandamano hayo yalifnywa na kundi la watu hatari. 

Marekani iliomba utulivu na mataifa 13 ya Magharibi — ikiwa ni pamoja na Kanada, Ujerumani na Uingereza — yalisema “yalishtushwa” na matukio nje ya bunge.

Mkuu wa Umoja wa Mataifa Antonio Guterres “amesikitishwa sana” na ghasia hizo na “kuhuzunishwa” na taarifa za vifo na majeruhi, msemaji wake Stephane Dujarric alisema.

Mkuu wa Tume ya Umoja wa Afrika Moussa Faki Mahamat pia alielezea “wasiwasi wake” na kuitaka nchi hiyo kujiepusha na ghasia zaidi.

– ‘Nguvu zaidi iliyotumiwa na polisi dhidi ya waandamanaji’ –

Hasira juu ya mapendekezo ya nyongeza ya ushuru na hasira inayozidi juu ya janga la gharama ya maisha ilichochea maandamano ambayo yamekua kwa kasi ambayo yameikosesha amani serikali ya Kenya.

“Hii ni sauti ya vijana wa Kenya,” alisema Elizabeth Nyaberi, 26, wakili kwenye maandamano. “Wanatupiga mabomu ya machozi, lakini hatujali.”

“Tuko hapa kuzungumza kwa ajili ya vizazi vyetu na vizazi vijavyo,” aliongeza.

Baada ya uvunjaji wa majengo ya bunge,pia ilishuhudiwa uvunjaji wa madirisha huku magari yaliyokuwa yameegeshwa nje yakiharibiwa na bendera kuharibiwa, 

Ofisi ya gavana katika Jumba la Jiji la Nairobi — mita mia chache tu kutoka bungeni — ilichomwa moto.

Baada ya ripoti kwamba risasi za moto zilifyatuliwa kwa waandamanaji, muungano mkuu wa upinzani nchini Kenya, Azimio, ulisema serikali “imetumia nguvu za kikatili kwa watoto wa nchi yetu”.

“Kenya haiwezi kumudu kuwaua watoto wake kwa sababu tu watoto wanaomba chakula, kazi na sikio la kusikiliza,” ilisema katika taarifa.

Kutumwa kwa jeshi ilikuwa “kukabiliana na dharura ya usalama” kote Kenya, Waziri wa Ulinzi Aden Bare Duale alisema katika taarifa.

Licha ya kuwepo kwa polisi wengi, maelfu ya waandamanaji hapo awali walikuwa wameandamana kwa amani kupitia eneo la biashara la Nairobi, huku wakiimba na kupiga ngoma katika harakati zao za kuelekea bungeni.

Umati wa watu pia waliandamana katika mji wa bandari wa Mombasa, ngome ya upinzani ya Kisumu, na ngome ya Ruto ya Eldoret.

– Waandamanaji wawekwa kizuizini-

Ukurasa wa X wa Amnesty International ya Kenya ulichapisha taarifa kwamba “tabia ya maandamano ya polisi inazorota haraka”, na kuitaka serikali kuheshimu haki ya waandamanaji kukusanyika.

Waangalizi wa haki pia wameshutumu mamlaka kwa kuwateka kuwaweka kizuizini waandamanaji.

Tume ya Haki za Kibinadamu ya Kenya ilisema ukmataji  huo mara nyingi ulitokea usiku na “ulifanywa na maafisa wa polisi waliovalia kiraia na magari yasiyo na alama”, ikitaka “kuachiliwa bila masharti kwa walioshikiliwa na polisi”.

Serikali iliyo na pesa taslimu ilikubali wiki iliyopita kurudisha nyuma nyongeza kadhaa za ushuru.

Lakini bado inakusudia kuongeza ushuru mwingine ili kuziba pengo lililoachwa na mabadiliko hayo, ikiwa ni pamoja na bei ya mafuta na ushuru wa mauzo ya nje, ikisema ni muhimu kwa ajili ya kujaza hazina ya serikali na kupunguza utegemezi wa kukopa kutoka nje.

Wakosoaji wanasema hatua hiyo itafanya maisha kuwa ghali zaidi katika nchi ambayo tayari imekumbwa na mfumko mkubwa wa bei ambapo ajira zinazolipwa vizuri hazipatikani kwa vijana wengi wa Kenya.

Kenya ni moja ya nchi zenye uchumi unaoendelea zaidi Afrika Mashariki lakini thuluthi moja ya watu wake milioni 52 wanaishi katika umaskini.

Nchi ina mlima mkubwa wa deni ambalo gharama zake za kuhudumia zimepungua kwa sababu ya kushuka kwa thamani ya fedha za ndani katika kipindi cha miaka miwili iliyopita, na kufanya malipo ya riba kwa mikopo ya fedha za kigeni kuwa ghali zaidi.

Baada ya serikali kukubali kufuta tozo za ununuzi wa mkate, umiliki wa gari na huduma za kifedha na simu, hazina ilionya kuhusu ufinyu wa bajeti wa shilingi bilioni 200 (dola bilioni 1.56).