Siku ya Jumapili tarehe 12 Mei 2024, ufikiaji wa mtandao katika nchi kadhaa za Afrika Mashariki ulikatizwa kutokana na nyaya za chini ya bahari kuharibika.
Tangu wakati huo, watumiaji kadhaa bado wanakabiliwa na changamoto ya ufikiwaji wa mtandao kutokana na kasi yake kuwa ya polepole katika maeneo mbalimbali.
Watoa huduma kadhaa wa mtandao Afrika Mashariki wametoa taarifa wakifahamisha umma kuwa wanafanya kazi ya kupunguza usumbufu wakati wakisubiri ukarabati wa njia kuu ya mtandao iliyopita baharini.
Inaelezwa kuwa njia kuu mbili za kebo za chini ya bahari zinazosambaza intaneti Afrika Mashariki na Kusini zimeathirika zaidi.
Je, nyaya hizi za chini ya maji ni nini na kwa nini ni muhimu?
Kebo za chini ya bahari ni nyaya nene za chini ya bahari ambazo huwekwa kwenye sakafu ya bahari na hutumia teknolojia ya fiber-optic kusambaza data kwa huduma za mtandao na simu. Tofauti na satelaiti, ambazo hutuma ishara bila waya, nyaya hizi huwekwa chini ya maji na meli maalum na kuzikwa ama kufikiwa. Ni muhimu kwa muunganisho wa mtandao wa kimataifa, kumaanisha uharibifu wowote kwao unaweza kusababisha shida kubwa.
Kuna zaidi ya nyaya 570 za chini ya bahari duniani kote, na nyaya za chini ya bahari zinatoa 90% ya mahitaji ya mtandao ya Afrika. Kebo hizi mara nyingi zinamilikiwa na makampuni ya mawasiliano ya simu au wawekezaji, mara nyingi hufadhiliwa na makampuni makubwa ya teknolojia kama Google, Meta, Microsoft, na Amazon.
Je, kukatika kwa mtandao Afrika Mashariki kulitokeaje?
Kukatika kwa mtandao kwa sasa katika Afrika Mashariki kunahusisha kukatwa mara tatu kwa nyaya za chini ya bahari na hitilafu katika mfumo mwingine. Ben Roberts wa Liquid Telecom aliripoti masuala na Mfumo wa Kebo wa Manowari wa Afrika Mashariki (EASSy) na nyaya za Seacom.
EASSy hii ni Kebo ya kilomita 10,000 inayounganisha Afrika Kusini na Sudan, inayohudumia Msumbiji, Madagaska, Comoro, Tanzania, Kenya, Somalia na Djibouti.
Seacom yenyewe ni Kebo ya kilomita 17,000 inayotoa muunganisho kwa Djibouti, Kenya, Tanzania, Msumbiji na Afrika Kusini.
Kebo zingine mbili, Europe India Gateway (EIG) na Asia-Africa-Europe 1 (AAE-1), pia zina mikato ambayo haijarekebishwa. EIG inaunganisha U.K. na India, huku AAE-1 ikiunganisha Asia ya Kusini-Mashariki na Ulaya kupitia Misri.
Kampuni kubwa za mawasiliano ya simu na Watoa Huduma za Mtandao kwa kawaida hutegemea mifumo mingi ya kebo ili kubadilisha trafiki ikiwa moja itashindwa, lakini uharibifu wa sasa unahusisha mitandao kadhaa muhimu.
Ikiwa nyaya zimefukiwa chini ya bahari, zinawezaje kuharibika?
Kebo za chini ya bahari zinaweza kuharibiwa na shughuli za binadamu kama vile uvuvi wa bahari kuu na kutia nanga karibu na ufuo, pamoja na matukio ya asili kama vile matetemeko ya ardhi na maporomoko ya ardhi. Mfano mzuri ni wakati mwamba unaoshukiwa kuwa chini ya maji ulipoteleza kwenye pwani ya Cote d’Ivoire mwezi Machi ambao ulikatiza nyaya kadhaa za Afrika Magharibi. Mnamo 2012, nyaya tatu katika Bahari Nyekundu zilikatwa na nanga ya meli.
Ni nchi gani zimeathirika zaidi?
Kukatika kwa nyaya za manowari kumesababisha viwango tofauti vya usumbufu wa intaneti katika nchi kadhaa za Afrika kati ya Mei 11 na Mei 13, 2024.
Nchi zilizoathiriwa zaidi ni pamoja na Kenya yenye muunganisho wa chini zaidi wa mtandao uliopimwa kwa 89%, ikifuatiwa na Somalia (84%), Uganda ( 83%), Rwanda (81%) na Comoro (81%).
Madagaska ilikumbwa na muunganisho wa asilimia 76, Burundi 74%, Malawi 69%, Msumbiji 60%, na Tanzania ilikabiliwa na usumbufu mkubwa zaidi kwa kuunganishwa kwa 29% pekee.
Hatua zilizochukuliwa na Kenya
Mamlaka ya Mawasiliano ya Kenya tarehe 13 Mei 2024 ilitoa taarifa kwa vyombo vya habari na kuripoti kwamba kumekuwa na changamoto ya ufikiaji wa mtandao kulikotokana na kukatika kwa nyaya za muunganisho wa Interenet baharini katika kituo cha Mtunzini cha Afrika Kusini, na kuathiri nyaya za Seacom na EASSy.
Hata hivyo, waliwahakikishia watumiaji kuwa wanafuatilia hali hiyo kwa karibu ili kuhakikisha kwamba muunganisho wa intaneti unaoingia na kutoka unapatikana.
Wameanza mchakato wa urejeshaji lakini wakaonya kuwa intaneti na kasi ndogo inaweza kuendelea kwa siku chache. Mamlaka imewaagiza watoa huduma kuhakikisha wanapata njia mbadala na inafuatilia hali ilivyo ili kuhakikisha kunakuwepo mtandao wa intaneti unaoendelea.
Siku ya Jumanne, Mei 14, 2024, SEACOM ilitangaza kurejesha kikamilifu huduma za intaneti katika viwango vya kawaida nchini Kenya. Walisema kuwa mchakato huo ambao ulitarajiwa kuchukua siku nne, ulikamilika mapema kuliko ilivyotarajiwa
Hatua zinazochukuliwa nchini Tanzania
Siku ya Jumapili, Mei 12, Waziri wa Habari, Mawasiliano, na Teknolojia ya Habari wa Tanzania, Nape Nnauye, alisema ripoti za awali kutoka kwa watoa huduma za kebo za baharini zilionyesha hitilafu katika nyaya zao, na kusababisha mtandao na huduma za simu za kimataifa kukatika nchini.
Waziri alihakikisha kwamba jitihada za kutatua tatizo hilo zinaendelea. Pia aliongeza kuwa wakati suala hilo linashughulikiwa, huduma za intaneti na simu za kimataifa zitaendelea kuwa chache, na kuwashauri watumiaji kutegemea mbinu mbadala.
Kufikia Jumanne, Mei 14, 2024, huduma za intaneti zilikuwa hazijarejeshwa kikamilifu nchini Tanzania, huku serikali ikionyesha kutokuwa na uhakika kuhusu kurejeshwa kwake.
Hata hivyo mapema leo asubuhi Waziri Nape akizungumza na chombo kimoja cha habari amenukuliwa akisema mpaka kufikia asubuhi ya leo wamefanikiwa kurejesha huduma ya Internet kwa asilimia 78.
“Tulikuwa tunafanyia kazi (changamoto ya mtandao)na hadi saa 10 asubuhi ya
leo (Jumatano) tumefikia asilimia 78 tumerejesha kutoka kule tulipokuwa, majirani zetu wanahangaika nao na hizo nchi nyingine ambazo zimeathirika, lakini hapa ndani baadhi ya huduma hazikuathirika kwa mfano kwenye makusanyo ya Serikali ambao walikuwa wanatumia huduma kutoka TTCL ambao walikua na mbadala wa utoaji huduma”- amesema Nape
