Kampeni za Uchaguzi Mkuu wa Tanzania zinaanza rasmi leo bila uwepo wa Chama Kikuu cha Upinzani CHADEMA, ambacho kimsingi kimesusia kushiriki kwa sababu kadhaa wanazozitaja, jambo ambalo limezua mjadala mpana wa kisiasa na kisheria.
Hali hii ni tofauti sana na historia ya uchaguzi nchini tangu kuanzishwa kwa mfumo wa vyama vingi, ambapo vyama vyote vimekuwa vikishiriki kinyang’anyiro cha urais, licha ya mara nyingi kushindwa kupita katika nafasi hiyo ya juu ya uongozi wa taifa.
-Hoja na madai ya CHADEMA-
CHADEMA inadai kuwa mfumo wa uchaguzi, licha ya marekebisho yaliyofanywa na watunga sheria, una mapungufu ya kisheria na kikanuni na umekuwa ukiwanufaisha chama tawala, Chama Cha Mapinduzi (CCM), huku vyama vya upinzani vikikabiliwa na vikwazo visivyo rasmi. Kwa mujibu wa chama hicho, sehemu kubwa ya wasimamizi wa uchaguzi ni wanachama wa CCM, jambo linalodhoofisha usawa na ushindani huru.
Moja ya madai makuu ya CHADEMA ni mageuzi ya kisheria na mchakato wa uchaguzi, ambapo wanataka Tume Huru ya Taifa ya Uchaguzi (INEC) irekebishe taratibu za uteuzi na usajili wa wagombea ili vyama vyote viwe na nafasi sawa, bila upendeleo kwa chama tawala.
Aidha, chama kimesisitiza kampeni yake ya “No Reforms, No Election” (Bila mabadiliko, hakuna uchaguzi), ikisisitiza kuwa hawatashiriki uchaguzi hadi pale marekebisho ya kisheria na kikanuni yatafanyika. Hata hivyo, bado hakuna mpango wa wazi unaoeleza ni kwa jinsi gani kampeni hiyo itatekelezwa, huku ratiba ya uchaguzi ikiwa imeanza.
-Uhusiano na kesi za kisiasa-
Kwa sasa, Mwenyekiti wa CHADEMA, Tundu Lissu, yupo gerezani kwa kesi ya uhaini, ambayo wachambuzi wanasema ni ya kisiasa. Chanzo kikuu cha kesi hiyo, kwa mujibu wa wachambuzi wa siasa, ni kuendesha kampeni ya chama hicho kwa lengo la kusisitiza uwazi na ushindani huru.
Hali hii imeongeza changamoto kwa chama hicho kushiriki kikamilifu katika kinyang’anyiro cha kisiasa.
Athari za kisiasa na mvuto wa kampeni
Wanasiasa wa upinzani wanasema kuwa kutoshiriki kwa CHADEMA kumeibua mjadala mkubwa kuhusu ushindani wa kweli, uwazi na usawa katika uchaguzi.
Baadhi ya wagombea wakubwa wanasema mfumo wa sasa unakinufaisha CCM, na kuunda kizingiti kwa vyama vya upinzani kushiriki kikamilifu.
Wachambuzi wa siasa wanasema uamuzi wa CHADEMA unaweza kuathiri mvuto wa kampeni na ushiriki wa wapiga kura, kwani asilimia kubwa ya wananchi wanatarajia ushindani mkali ili kupata chaguzi huru na za haki.
Takwimu za mwisho za wanasiasa zinaonyesha kuwa vyama vya upinzani vyenye ushiriki mdogo vinaweza kushawishi chini ya 15–20% ya jumla ya wapiga kura, jambo linaloweza kupunguza ushindani wa kisiasa.
-Mchango wa vyama vingine-
Wakati CHADEMA haitoshiriki, vyama vingine vya upinzani vinashiriki kinyang’anyiro hicho, lakini bado vinaendelea kushinikiza usawa katika taratibu za kisheria na ushiriki wa wagombea. Hali hii inaashiria changamoto za usawa katika uchaguzi, ambapo vyama vya upinzani lazima vichukue hatua za kisheria na kisiasa ili kuhakikisha wanasikilizwa na kupewa nafasi sawa na CCM.
-Historia isiyo ya kawaida ya uchaguzi wa mwaka huu-
Uchaguzi wa mwaka huu wa Oktoba 29, 2025, unashuhudia historia isiyo ya kawaida nchini Tanzania, huku CHADEMA kikiwa hakishiriki na vyama vingine vikikabiliana na changamoto za kisheria. –
Hali hii inapanua mjadala kuhusu ushindani wa kweli, huru na wa haki, huku wapiga kura wakitarajiwa kuwa na nafasi chache za kuamua mwelekeo wa kisiasa wa taifa.
-Fursa na changamoto-
Uchaguzi huu, licha ya changamoto zake, unatoa fursa kwa wananchi kushiriki katika mchakato wa kidemokrasia na kuhakikisha kuwa viongozi wanawajibika.
Wachambuzi wanasema kwamba hali hii pia inaweza kuwa kibali cha mabadiliko katika mfumo wa uchaguzi, kwani vyama vya upinzani vinaonyesha wazi kwamba bila marekebisho, ushiriki wao ni mdogo au haupo.
Kwa upande mwingine, CCM imeanza kampeni zake rasmi Agosti 28, 2025, katika Viwanja vya Tanganyika Packers, Kawe, jijini Dar es Salaam. Mwenyekiti wa chama hicho na mgombea urais, Dk. Samia Suluhu Hassan, atakuwa kiongozi wa uzinduzi huo akifuatana na mgombea mwenza wake, Dk. Emmanuel Nchimbi, kuashiria mwanzo rasmi wa kampeni za nafasi za urais, ubunge na udiwani.
